Soms hoor je zulke prikkelende oneliners dat ze je aanzetten tot nadenken en je een lange tijd bijblijven. De volgende twee stellingen komen uit de wetenschap Klinische Psycho Neuro Immunologie (KPNI):
- De persoonlijkheid kiest de ziekte
- Hoe matchen jouw ‘text en context’?
In de KPNI worden onder meer het zenuwstelsel en stressvolle invloeden hierop vanuit je leefomgeving onderzocht. Wat dat verder met de oneliners te maken heeft, leggen we uit in dit blog.
Een integrale kijk op gezondheid
De Klinische Psycho Neuro Immunologie (KPNI) is de wetenschap die zich bezighoudt met chronische aandoeningen. Vanuit een integrale visie wordt gekeken naar alle lichaamssystemen en de interactie daartussen, zoals het zenuwstelsel, het immuunsysteem, het hormoonstelsel, de spijsvertering, de psyche et cetera. En naar werkingsmechanismen in je lichaam en hersenen die verstoord kunnen raken als gevolg van tal van stressvolle factoren van buitenaf zoals verkeerde voeding, gebrek aan slaap of beweging, bacteriën en een hoge belasting door bijvoorbeeld werk of innerlijk opgelegde normen. Als bepaalde werkingsmechanismen maar lang genoeg verstoord zijn, dan kan dat de opmaat zijn naar de ontwikkeling van chronische aandoeningen.
De persoonlijkheid kiest de ziekte
Ook onze persoonlijkheid en psyche kunnen een rol spelen bij het ontstaan van ziekte. Nu is het niet zo dat je persoonlijkheid ergens onbewust een ziekte kiest, maar ziekte kan wel mede als gevolg van je persoonlijkheid ontstaan. De aard van de persoonlijkheid kan vervolgens bepalend zijn voor het risico op een bepaalde aandoening. Je persoonlijkheid is het geheel van talenten, waarden, emoties, gevoelens en overtuigingen die er samen voor zorgen dat je ook voorkeursgedragingen hebt.
En voordat je nu je persoonlijkheid ‘toe-eigent’ en denkt: “ik kan of doe iets niet goed of zie mij dit eens heel goed doen”. We kiezen in grote lijnen niet voor onze persoonlijkheid, ook al denken we dat soms wel. Heel veel van onze gedragingen zijn diep onbewust. Het zijn fikse snelwegen die ooit in ons zijn ontstaan. Emoties kunnen kleven aan oude pijn, gedachten en inspiratie vallen ons in, overtuigingen zijn er vaak om iets in stand te houden, gedrag is er om iets te bereiken of juist iets te vermijden… en zo ontstaat onze persoonlijkheid als het ware in ons.
We kiezen in grote lijnen niet voor onze persoonlijkheid, ook al denken we dat soms wel. Heel veel van onze gedragingen zijn diep onbewust.
Persoonlijkheid leidt tot gedrag en gedrag kan leiden tot ziekte
Als we nu bepaald gedrag maar vaak genoeg laten zien, en het is ook nog eens gedrag dat ons niet helpt of geen goed doet, dan kan dat uiteindelijk bijdragen aan chronische verstoringen en bijvoorbeeld uitputting of een burn-out. Een paar voorbeelden:
Iemand met een persoonlijkheid van ‘niet lullen of zeuren, maar poetsen’ of met een drijfveer ‘ ik zal sterk zijn’ zal doorgaans geneigd zijn om veel op zijn of haar schouders nemen. Vaak is de draagkracht van deze mensen groot, maar schatten ze hun eigen draagkracht nog groter in dan de echte draaglast van hun lichaam. En als opgeven in het hoofd geen optie is, dan doet het lichaam dat, als de roofbouw lang genoeg doorgaat, wel. Soms zelfs met een totale crash tot gevolg. Herken je je in dit type? Lees dan ook eens: Stresstype hyper P.
Iemand met een drijfveer ‘succesvol willen zijn of ik mag niet falen’, zal geneigd zijn de lat hoog te leggen en lang door te gaan met activiteiten om maar dat resultaat te behalen. Deze zogenoemde type A persoonlijkheden hebben veel energie en ‘staan veel aan’. Overtuigingen als ‘een beetje stress is goed’ en ‘een keer doen is kunnen’, kunnen ervoor zorgen dat mensen met deze persoonlijkheid voortdurend veel druk zetten op hun lichaam. Niet voor niets komen een hoge bloeddruk en hartklachten vaker voor bij deze persoonlijkheden. Herken je je in dit type? Lees dan ook eens: Stresstype hyper S.
Iemand die het lastig vindt om echt te voelen waar hij of zij blij van wordt, of iemand die relatief voorzichtig of juist conflictmijdend is aangelegd, of iemand met een sterke overtuiging van ‘ik ben tevreden’, draagt het risico in zich om zich klein of terughoudend op te stellen. En als dat maar lang genoeg duurt, dan kan iemand soms zo het contact met wat belangrijk voor hem of haar is kwijtraken, dat iemand mogelijk zelfs in een burn-out in de vorm van een bore-out terecht komt. Of bijvoorbeeld verslavingsgevoelig wordt. Herken je je in dit type? Lees dan ook eens: Stresstype hypo P.
En ben je tot slot heel sensitief aangelegd, met een sterke sensor bijvoorbeeld naar je omgeving, dan spreken we ook wel van hooggevoeligheid. Hooggevoelige mensen kennen vaak een lange zoektocht in hun leven naar wat goed voor hen is en wat ze beter vermijden. Ook is er vaak sprake van een zeer tot extreem gevoelig lichaam waarbij stress zeer snel op de loer ligt. Een drukke baan in een dynamische context waarin veel van ze wordt gevraagd, kan voor veel stress zorgen. Herken je je in dit type? Lees dan ook eens: Stresstype hypo S.
Persoonlijkheidsprofilering of niet?
Nu worden er in het bedrijfsleven regelmatig modellen voor persoonlijkheidsprofilering of persoonlijke assessments gebruikt, bijvoorbeeld met behulp van het enneagram, management drives, DISC of Meyers Briggs. Elk model kent een eigen insteek en waarde. Uiteindelijk gaat het, in onze beleving, nooit om het vastpinnen in een type. Een model kan je wel helpen om sneller herkenning te vinden in je eigen gedragingen met behulp van de achterliggende informatie van de types in een model. Het model biedt dan een handig handvat om je eigen boek te leren lezen. En van daaruit kan de ruimte ontstaan voor verandering.
Zelfkennis houdt je gebalanceerd
Uiteindelijk gaat het om het proces van naar je zelf en gedrag kunnen kijken in verschillende situaties. Vragen die je jezelf kunt stellen in dit licht zijn bijvoorbeeld:
- Welk gedrag laat je veelvuldig zien?
- Wat brengt dat je? Ofwel wat wil je ermee bereiken of juist vermijden?
- Welke terugkerende emoties en gedachten leven er in jou? En welke waarden en talenten?
- Hoe sturen deze aspecten je gedrag? En wat kost dit terugkerende gedrag je?
- Wat laat jouw lichaam zien? Wat vraagt jouw lichaam van je? En hoe goed kun je daar gehoor aan geven?
- En tot slot, wat wordt er mogelijk als je ‘overmatig gedrag’ milder of zachter maakt of juist ‘ondermatig gedrag’ een beetje uitvergroot? En ja, dat vraagt oefening!
Zelfkennis en passende zelfzorg zijn niet altijd eenvoudig, maar zijn essentieel voor een goede gezondheid. Zo hoeft de persoonlijkheid wellicht minder de ziekte te kiezen, maar houdt je ‘gebalanceerde psyche’ je gezond.
Hoe matchen jouw ‘text en context’?
En dan kom ik bij de tweede stelling. Als je namelijk beschikt over goede zelfkennis, dan is het vervolgens belangrijk om naar je context te kijken. Een belangrijke factor die stress en ziekte kan veroorzaken, is een mismatch tussen wie jij bent (in de KPNI jouw ’text’ genoemd ofwel jouw natuur en persoonlijkheid) en de context waarin je je begeeft. Dat kan je werk zijn, maar ook je relatie, je vriendschappen of zelfs je woonplek of huis.
Een mismatch is een stressfactor
Ook hier een paar voorbeelden. Stel je hebt een half jaar geleden een leidinggevende functie aanvaard. Want ja, er was niemand met zoveel kennis en ervaring als jij. En je bent ook nog een vriendelijke persoonlijkheid. Dus jouw baas vond je perfect voor de functie. Maar nu ben je van nature eerder introvert, en eigenlijk vind je het heerlijk om je met de inhoud en details bezig te houden. En nu wordt er juist gevraagd om de grote lijnen uit te zetten en de details even te negeren tot later orde. Dat kan je waarden als perfectionist geweld aan doen en leiden tot stress.
Of misschien meende je leidinggevende te willen worden, omdat je een echt ‘mensenmens’ bent en altijd in iedereen geïnteresseerd bent. Maar nu blijkt de praktijk te vragen om beslissingen waarbij je mensen teleur moet stellen. Beslissingen nemen kan dan lastig zijn en in het gedrag komen met het goed willen doen voor iedereen en prettige sfeer willen handhaven.
Of je bent in een commerciële functie gestapt, omdat je je resultaatgerichte kwaliteiten daar goed in kwijt kunt. Maar nu blijkt dat de mores is dat een 40-urige werkweek in de praktijk 60 uur bedraagt. Dan is de eerste match er weliswaar wel, maar kan het nog steeds betekenen dat er een mismatch is met wat goed is voor jouw lichaam.
Welke ‘stretch’ is gezond?
Natuurlijk vallen vaardigheden deels te leren. Tegelijkertijd heb je goed te kijken naar wat jou eigen is en wat de context van je vraagt. Een kleine stretch is goed, een langdurige te grote stretch geeft stress. En ongemerkt soms meer stress dan goed voor je is met schadelijke gevolgen. Datzelfde geldt ook voor andere contexten.
Het is altijd raadzaam om te onderzoeken wat je kunt leren, oplossen of verbeteren, bijvoorbeeld in je relatie, in die energiekostende vriendschap, in je woonsituatie of bijvoorbeeld in je financiën. En tegelijk is het wijsheid om te weten wanneer het tijd is om lost te laten.
Zelfkennis is het begin van alle wijsheid
Ofwel zoals Socrates het al verwoordde: “zelfkennis is het begin van alle wijsheid”
Laat zelfkennis ook het begin van je vitaliteit en gezondheid zijn. Wellicht kunnen de oneliners een mooie reminder zijn om ‘met mildheid’ naar jezelf kijken en inspiratie vormen voor gezonde en stressvrije keuzes.
Ilse van Bladel
Orthomoleculair en KPNI-therapeut