We denken vaak dat de oorzaak van stress te vinden is in externe factoren. Dat is echter maar een deel van het verhaal. We kennen namelijk ook allemaal een eigen innerlijke stress- of opbrandfactor. En die kan er voor iedereen anders uitzien.
Een handige manier om voor jezelf te ontdekken hoe jij voor stress zorgt in je leven, is door contact te maken met je (on)bewuste drijfveer. Dat is jouw automatische piloot die ervoor zorgt dat je bepaalde dingen heel goed kunt. Helaas komt deze bestuurder ook altijd met een keerzijde, namelijk stress. En hoe onbewuster je je hiervan bent, hoe groter de kans dat je grootste talent je ook veel kost.
Het enneagram als richtingaanwijzer
Ook al lijk je soms meerdere drijfveren te hebben, er is er altijd één dominant. En het is handig om die te ontdekken, omdat daar veel aan kleeft. Hoe doe je dat? Een van mijn favoriete manieren is het enneagram. Een model met 9 profielen met elk een eigen drijfveer en daarvan afgeleide voorkeuren, kwaliteiten, gedrag en valkuilen. De drijfveer van elk type is gebaseerd op een kern diep in jou, die je kunt zien als een valse kern waarvan je je vaak niet bewust bent. Deze kern stuurt echter wel je gedrag aan en kan zo zorgen voor stress. Hoe ontstaat deze kern?
Je fabrieksinstellingen en je valse kern
Als pas geboren baby, en product van je vader en je moeder, word je geboren met jouw unieke fabrieksinstellingen en talenten. Dat is wat jou jou maakt. Daar hoef je niet zo veel voor te doen of te leren, die zijn er gewoon. Ergens in je jeugd ontstaat er echter ook een soort tweede ‘ik’, in de vorm van een valse kern. Je bewustzijn vernauwt en er ontstaat een manier van ‘overleven’, ofwel je drijfveer. Dat is een onbewuste voorkeur om het leven op een bepaalde manier aan te gaan. Je valse kern komt als een nauwe jas om je fabrieksinstellingen heen te liggen; een jas die je lange tijd in je leven draagt.
De drijfveer van elk type is gebaseerd op een kern diep in jou, die je kunt zien als een valse kern waarvan je je vaak niet bewust bent. Deze kern stuurt echter wel je gedrag aan en kan zo zorgen voor stress.
Om invulling te geven aan deze kern of drijfveer ontwikkel je vervolgens, geheel onbewust, allerlei gedachte- en emotionele patronen. Je gaat deze drijfveer ook laden met gedrag. Dit is wat je sterk laat zien in de wereld. Het is een fixatie op een bepaalde manier van handelen, het is je masker of je overlevingsstrategie. Hoe meer deze strategie domineert, hoe strakker de jas om je heen zit. Hoe minder zichtbaar je fabrieksinstellingen worden. En hoe groter de stress.
Waarom is het belangrijk dit te herkennen?
Het is belangrijk om je te realiseren dat deze automatische piloot je continu een aantal dezelfde instructies geeft. Ofwel om iets te bereiken (bijvoorbeeld succes, sterk zijn, plezier ervaren) of om iets te vermijden (zoals conflicten, fouten maken, risico’s). Zo probeer je het leven op jouw manier te beheersen.
De keerzijde is dat je zo niet altijd kunt aansluiten op wat het leven van je vraagt. Omdat het leven grillig is. En er soms wat anders nodig is dan je gewend bent te doen. Bijvoorbeeld omdat je lichaam signalen laat zien dat het niet goed gaat. Deze automatische piloot projecteert jouw voorkeur soms ook op anderen. Ook dat kan stress opleveren.
Welke drijfveer herken jij?
Er valt veel te vertellen over de enneagramtypes en drijfveren. In dit artikel lichten we de drijfveer van elk type en de instructies eruit.
Type 1 – De perfectionist of de hervormer
De valse kern waarin de perfectionist is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik perfect ben. Afgeleid hiervan kunnen ook gelden: Jij bent oké, als je perfect bent en Jij bent oké, als je mij perfect vindt. De uitgebleven kinderboodschap is: Je bent goed zoals je bent.
Dat betekent dat de perfectionist de drijfveer heeft: goed en correct zijn, dingen verbeteren en perfectie nastreven. Deze automatische piloot geeft instructies die stress kunnen veroorzaken, zoals leef en werk volgens een hoge norm, houd vast aan principes, neem altijd verantwoordelijkheid, wees kritisch, beheerst, correct en zorgvuldig.
Type 2 – De helper of de gever
De valse kern waarin de helper is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als jij mij aardig vindt omdat ik je help. Afgeleid hiervan kan ook gelden: Jij bent oké, als je mij aardig vindt omdat ik je help. De uitgebleven kinderboodschap is: Je bent gewenst.
Dat betekent dat de helper de drijfveer heeft: geliefd zijn, waardevol zijn en iets betekenen voor anderen. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: zie wat anderen nodig hebben, wees altijd beschikbaar en betrokken bij de ander en maak het verschil voor de ander. Wees attent, royaal en loyaal en laat je eigen behoeftes niet zien.
Type 3 – De winnaar of de succesvolle werker
De valse kern waarin de winnaar is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik denk dat ik oké en succesvol ben. Afgeleid hiervan kunnen ook gelden: Jij bent oké als je denkt dat ik oké ben en Jij bent oké als je denkt dat je oké bent. De uitgebleven kinderboodschap is: Er wordt van je gehouden om jezelf.
Dat betekent dat de winnaar de drijfveer heeft: succesvol zijn, scoren en streven naar erkenning. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: stel en haal je doelen, presteer veel en in een hoog tempo, identificeer je met je omgeving en resultaat, wees flexibel en zorg voor draagvlak in wat je doet, zodat je niet faalt.
Type 4 – De individualist of de romanticus
De valse kern waarin de individualist is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik pijn en emotie voel. Afgeleid kan ook gelden: Jij bent oké, als je pijn voelt. De uitgebleven kinderboodschap is: Je wordt gezien zoals je bent.
Dat betekent dat de individualist de drijfveer heeft: naar diepgang, schoonheid, echtheid en melancholie streven en de gevoelswereld begrijpen. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: wees altijd jezelf, authentiek en echt. Zorg dat je je zelf onderscheidend maakt en wees anders, ga uit van je gevoel en intensiveer gevoelens. De individualist wijst zichzelf vaak af en vergelijkt zichzelf op negatieve wijze.
Type 5 – De waarnemer of observator
De valse kern waarin de waarnemer is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik de wereld begrijp en niets voel. En soms geldt ook: Jij bent oké als je mij niets laat voelen. De uitgebleven kinderboodschap is: Je behoeften vormen geen probleem en mogen er zijn.
Dat betekent dat de waarnemer de drijfveer heeft: begrijp de wereld en zorg voor kennis zodat je macht hebt. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: wees zelfredzaam en onafhankelijk, streef naar objectiviteit, volledigheid en een goede onderbouwing, stel veel vragen en verzamel kennis, richt je op de waarneembare buitenwereld en niet op gevoelens. Ook blijft de waarnemer liever onzichtbaar.
Type 6 – De teamspeler of de loyalist
De valse kern waarin de teamspeler is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik zekerheid en veiligheid heb. En soms geldt ook: Jij bent oké als je mij ziet als zeker en als een autoriteit. De valse kern kan voor de teamspeler ook net iets anders luiden: Ik ben oké, als ik rebelleer. En soms geldt ook: Jij bent oké als je mijn rebellie accepteert. De uitgebleven kinderboodschap is: Je bent veilig.
Dat betekent dat de teamspeler de drijfveer heeft: zorg voor zekerheid en veiligheid (en versmelt eventueel met autoriteit) door bij de groep te horen. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: twijfel aan alles, en bereid je goed voor, zie wat er mis kan gaan, zoek geruststelling, speel in op verwachtingen van anderen en wees loyaal. De teamspeler projecteert ook angst op situaties en anderen.
Type 7 – De optimist of de levensgenieter
De valse kern waarin de optimist is gaan geloven, luidt: Ik ben oké, als ik mijzelf vervul. En soms geldt ook: Jij bent oké als jij mij vervult. De uitgebleven kinderboodschap is: Er zal voor je worden gezorgd.
Dat betekent dat de optimist de drijfveer heeft: wees blij, gelukkig en tevreden. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: maak veel plannen en maak veel mee, organiseer plezier, houd het licht en leuk, denk in mogelijkheden en blijf in beweging.
Type 8 – De leider of de baas
De valse kern waarin de leider is gaan geloven luidt: Ik ben oké, als ik de leiding heb en sterk ben. En soms geldt ook: Jij bent oké als jij mij de leiding geeft. De uitgebleven kinderboodschap is: Je zult niet verraden worden.
Dat betekent dat de leider de drijfveer heeft: wees vol zelfvertrouwen en sterk, vertrouw op jezelf en heb controle. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: heb zelf de touwtjes in handen, vertrouw op jezelf, bepaal zelf, wees sterk en duidelijk, doe het zelf en blijf in je eigen energie.
Type 9 – De bemiddelaar of de vredestichter
De valse kern waarin de bemiddelaar is gaan geloven luidt: Ik ben oké, als ik jouw spel speel en in harmonie met je ben. Afgeleid geldt ook: Jij bent oké als je mij jouw spel laat spelen. De uitgebleven kinderboodschap is: Je aanwezigheid doet ertoe, is belangrijk.
Dat betekent dat de bemiddelaar de drijfveer heeft: leef in eenheid en harmonie met anderen en wees tevreden. Deze automatische piloot geeft instructies zoals: wees rustig, tevreden en tolerant, bewaak de sfeer, slik je mening in. De bemiddelaar verdooft, vertraagt en stelt uit.
Je eigen boek leren lezen
Je eigen drijfveer en bijbehorende instructies leren kennen, kan helpen om te zien hoe dit je helpt in je leven en hoe dit stress oplevert. Mijn eigen drijfveer vind ik het sterkst in type 9. In mijn jongere jaren vond ik het een heel fijn gegeven dat ik van nature best heel tevreden was. Deze zogenaamde ‘boedha-aard’ droeg lange tijd bij aan een ogenschijnlijk stressvrij leven. Totdat het niet meer zo was. Beetje bij beetje begon ik te zien dat onder dat masker een hoop schuil ging. Zoals de angst om me echt uit te spreken, voor mezelf op te komen, kleur te bekennen en de neiging om weg te bewegen van spannende dingen die toch goed voor me waren.
Toen ik echter eenmaal zag wat ik deed (en vooral liet), ontstond er een mooie weg waarop ik me telkens in het moment kon af te vragen: ‘is dit het gedrag wat me nu echt gaat helpen, of wat zou ik eigenlijk mogen doen’? En stap voor stap kon ik de vaste instructies van de automatische piloot wat loslaten en begon ik te doen wat het leven vroeg en waar ik me fysiek beter bij voelde.
En nu weer wat jaren en ervaring later, voelt het leven voller, kleurrijker en soms op een prettige manier chaotischer dan ooit. Ik voel de rijkdom in mezelf om wat meer volgens mijn fabrieksinstellingen te leven. Met minder angst, meer plezier en dichter bij mijn gevoel. En mooie formule voor minder stress in mijn leven.
Ilse van Bladel
Orthomoleculair en KPNI-therapeut
NB Ben je nieuwsgierig naar jouw drijfveren en type? Of wil je dit met jouw team uitwerken? Neem dan gerust contact op.
Bronnen
Laat de chaos los – Stephen Wolinsky
De opbrandfactor, van opbranden naar opladen – Monique Schouten