Dat stress kan leiden tot vermoeidheid, slecht slapen, hartkloppingen, hoofdpijn en een korter lontje is voor de meeste mensen wel bekend. Chronische stress kan echter ook de opmaat zijn naar of de trigger zijn voor andere fysieke aandoeningen en ernstige ziektes. En daar zijn we ons niet altijd van bewust. Een pleidooi voor een tijdige herkenning en preventie.
3 fases van stress
Arts Hans Selyeintroduceerde in de jaren dertig als een van de eerste endocrinologen het concept van stress. Hij noemde dat het General Adaptation Syndrome (Algemeen Adaptatie Syndroom), waarbij hij drie fases beschreef als reactie op stress: de alarmfase, de weerstandsfase en de uitputtingsfase. Hij formaliseerde het concept stress met twee stellingen:
- Het lichaam geeft een verrassend gelijksoortig pakket aan reacties (dus het ‘adaptatiesyndroom’) op een uitgebreid scala van stressoren.
- Onder bepaalde voorwaarden zullen stressoren ziekten veroorzaken.
Een pakket aan gelijke reacties
Voor degenen met een fysiologische achtergrond, is deze algemene reactie op stress eigenlijk niet logisch. In de fysiologie geeft een specifieke uitdaging namelijk altijd een specifieke reactie. Als het lichaam bijvoorbeeld warmer wordt, dan ontstaat transpiratie en verwijden de bloedvaten, specifiek dus. Als we echter breder kijken, is het toch niet zo onlogisch dat er een scala aan soortgelijke reacties optreedt bij iedereen met (chronische) stress. Wat gebeurt er precies?
Er is energie nodig
Wil je een acute noodsituatie (stress) overleven, dan heb je energie nodig die direct beschikbaar is. Een van de kenmerken van een stressreactie is dus dat er direct glucose en eenvoudige vormen van eiwitten en vetten uit je vetcellen, lever en spieren worden gemobiliseerd om als brandstof te dienen voor je spieren. Je hart, bloeddruk en ademhaling versnellen, zodat je in actie kunt komen om ‘je hachje te redden’.
Wil je een acute noodsituatie (stress) overleven, dan heb je energie nodig die direct beschikbaar is.
Energetisch kostbare activiteiten worden stil gelegd
Op het moment dat alle energie nodig is om in actie te komen, worden andere kostbare activiteiten in je lichaam (waar dus normaalgesproken energie voor nodig is) stil gelegd. Bijvoorbeeld je spijsvertering. Niet voor niets zien we veel spijsverteringsklachten bij chronische stress. Ook de groei komt stil te liggen tijdens een stressperiode. Bovendien gaat ‘overleven altijd voor de voortplanting’. Dat betekent dat alle processen rondom de voortplanting worden stil gelegd. Zo komt het dat je minder zin hebt in seks in stressvolle periode, dat je als vrouw minder vaak ovuleert (PCOS kan bijvoorbeeld het gevolg zijn), dat het moeilijker wordt om zwanger te raken of een zwangerschap gezond te voldragen. Mannen krijgen moeilijker een erectie en scheiden minder testosteron af.
Het immuunsysteem wordt geremd
In analogie met de hierboven beschreven processen wordt ook je ‘dure’ immuunsysteem op een lager pitje gezet. Cortisol, een van de stresshormonen, zet een rem op je immuunsysteem, omdat ook hier het ‘acute gevaar (de stresssituatie) overleven’ belangrijker is dan het tegenhouden van ziekmakende indringers.
Bij kortdurende stress is dit niet zo’n probleem. Chronische stress met een langdurige onderdrukking van je immuunsysteem betekent dat je lichaam bijvoorbeeld kankercellen niet goed kan opsporen of antilichamen niet goed kan aanmaken waardoor ernstige ziektes kunnen ontstaan.
Hoe kan stress je ziek maken?
Dit zijn dus zo maar wat voorbeelden die al direct aangeven dat chronische stress niet onschuldig is en dat je stress en de signalen dus altijd serieus mag nemen om mogelijk later leed te voorkomen. Nu is je lichaam gelukkig perfect uitgerust om met kortdurende stressvolle situaties om te gaan. Maar wanneer is dan het kantelpunt? Wanneer kan stress je ziek maken? Dan komen we terug bij de 3 fases van Selye. In de eerste fase – de alarmfase – is er nog niet veel aan de hand. Het gaat dan om de signaalfunctie. In je lichaam wordt gesignaleerd dat er een stressor is; het alarm gaat letterlijk af. De tweede fase – de adaptatie of weerstandsfase – is nodig om een succesvolle stressreactie te mobiliseren zodat daarna het homeostatisch evenwicht van je lichaam kan worden hersteld. Normaalgesproken zou het hier moeten ophouden en zou de rust mogen terugkeren.
Chronische stress: een vuurpeloton
Lange tijd werd gedacht dat je ziek kon worden doordat bijvoorbeeld de voorraden hormonen die tijdens stress extra worden afgescheiden, op raakten. En dat ziekte dus een gevolg was van een zogezegd ‘tekort aan munitie’. Dat komt echter zelden voor. Het zijn niet de hormonen die uitgeput raken, maar het is de stressreactie zelf die uiteindelijk schade kan veroorzaken. Er wordt als het ware veel te veel munitie gebruikt, waardoor het lichaam schade oploopt en waardoor alles uit balans raakt.
It’s all about energy
Belangrijk nogmaals ook om te begrijpen is dat veranderingen in je lichaam als gevolg van stress over het algemeen dus kortdurend van aard zijn en het gevolg zijn van een ‘tijdelijke zuinigheid’ omdat je lichaam elders kostbare energetische ingrepen aan het verrichten is om de noodsituatie het hoofd te bieden.
Wanneer de stress echter chronisch is, en je dus voortdurend energie mobiliseert ten koste van de opslag van energie, dan bouw je geen energievoorraad op en komen fundamentele fysieke processen continu energie tekort. Met alle gevolgen van dien.
Gebrek aan energie voor herstel
Als de lange termijn bouwprojecten dus telkens worden uitgesteld omdat de energetische middelen daartoe onvoldoende zijn, wordt er dus nooit meer iets gerepareerd en wordt de schade steeds groter. Moe worden, het ontwikkelen van diabetes type 2, cardiovasculaire aandoeningen, zoals arteriosclerose, als gevolg van een chronische overbelasting van je hart en bloedvaten, groeistoornissen, maagzweren en menstruatiestoornissen liggen dan allemaal op de loer. En ook bij aandoeningen zoals tinnitus, haaruitval, eczeem, knarsen met je tanden, je regelmatig even grieperig voelen of tintelende vingers kan stress een uitlokkende factor zijn geweest. Het gaat te ver om hier alles te verklaren, maar het heeft dus alles met de hiervoor genoemde mechanismen te maken.
Wat kun je doen?
Dit klinkt natuurlijk allemaal behoorlijk negatief en zorgelijk. En dat is het ook. Maar gelukkig kun je ook veel zelf doen. Onze belangrijkste boodschap is dan ook: ‘leer echt luisteren naar je lichaam, neem de signalen serieus en ga ermee aan de slag’. Heb je fysieke klachten? Vanzelfsprekend is het altijd belangrijk om alle oorzaken te onderzoeken. Vlak stress daarbij niet uit. Komen en gaan je klachten? Wat kan helpen, is bijvoorbeeld het bijhouden van een dagboekje waarin je noteert wanneer je klachten optreden. Wat ging er aan de klachten vooraf? En verdwijnen je klachten bijvoorbeeld op vakantie? Dat geeft al veel aanknopingspunten. Onderzoek dus breed wat er gaande is in je leven. Wat kun je vervolgens aanpakken? Hoe kun je afschalen? Het wordt beter mogelijk om tot gezondheidswinst te komen, als je stress als factor durft mee te nemen in je aanpak. Op onze website vind je tal van tips voor een stressvrij(er) leven. Er is op elk moment een mogelijkheid om hierin verbeteringen aan te brengen.
Ilse van Bladel, Orthomoleculair en KPNI-therapeut
Bron
Robert M. Sapolsky – Waarom krijgen zebra’s geen maagzweer? Over stress, door stress veroorzaakte aandoeningen en hoe ermee om te gaan.